Oud geleerd, oud gedaan

In de afgelopen 100 jaar hebben wij er een extra levensfase bijgekregen. Vroeger was je afgeschreven als je met pensioen ging. Tegenwoordig worden mensen steeds ouder en blijven ze langer vitaal. Toch blijft de behandeling van angst en depressieklachten bij ouderen achter. Gert-Jan Hendriks wil zich inzetten om de onderbehandeling van ouderen aan te pakken, vertelde hij gisteren in zijn inaugurele rede.

Hendriks is werkzaam als psychiater bij Pro Persona en hij is als bijzonder hoogleraar verbonden aan de Radboud Universiteit in Nijmegen. Hij zit tevens in het bestuur van de ADF stichting. In 2019 is hij al gestart als bijzonder hoogleraar, maar vanwege corona werd zijn inaugurele rede verschillende keren verzet. Op 15 juni 2022 was het dan eindelijk zover. Hij hield zijn lezing voor een groot publiek in de aula van de Universiteit.

Er wordt vaak gezegd dat vergrijzing een druk op de zorg geeft. In de afgelopen periode van corona werden de 65 plussers in een keer benoemd tot een groep mensen die oud en kwetsbaar zijn en beschermd moesten worden. Veel mensen herkenden zich hier niet in. Er heerst een grote diversiteit van mentale en fysieke gezondheid in deze groep. Velen staan nog volop in het leven en zijn nog heel actief tot hoge leeftijd. Anderen zijn lichamelijk en/of psychisch kwetsbaar, maar dat geld ook voor mensen in andere leeftijdscategorieën.

In deze periode van welvaart groeit het aantal ouderen gestaag. Op dit moment is 20% van de bevolking 65 jaar of ouder, in 2050 zal dat naar schatting 30% zijn. Ook deze mensen kunnen last hebben van psychische klachten. In deze groep zijn depressie en angst stoornissen de meest voorkomende psychische klachten. Het zou mooi zijn als ouderen daar goede behandeling bij krijgen, zoals cognitieve gedragstherapie met exposure en respons preventie bij een angst stoornis. Helaas is dat niet altijd het geval.

Ageism

Het vermogen om te kunnen veranderen wordt onderschat. Ageism (oftewel leeftijdsdiscriminatie) is een vorm van impliciete en expliciete discriminatie van individuen of groepen op basis van leeftijd en de gewoonte om mensen omwille van hun leeftijd te onderwaarderen. Ageism zorgt ervoor dat mensen het gevoel hebben dat ze er niet meer toe doen in de maatschappij en het schept afstand tussen de oudere en jongere generaties.

Zo werkt het ook bij de behandeling van ouderen. Vanwege vooroordelen en stigma krijgen mensen met een hogere kalenderleeftijd een andere hulp. Terwijl de bestaande methoden, zoals cognitieve gedragstherapie prima kunnen helpen, ook bij ouderen.

Een voorbeeld: Sommige ouderen hebben last van angst om de straat op te gaan. Bij hen wordt dit minder snel als problematisch ervaren. Zij worden door familie, vrienden en hulpverleners eerder geholpen met bijvoorbeeld boodschappen doen, het wordt sneller van hen overgenomen. Op korte termijn een heel mooi gebaar. Op lange termijn neemt de zorgafhankelijkheid toe en de zelfstandigheid en sociale contacten nemen af. En dat zorgt er weer voor dat er steeds meer zorg nodig is.

Oud geleerd, oud gedaan

Hendriks pleit in zijn rede voor meer gebruik van cognitieve gedragstherapie met exposure en respons preventie. Deze behandeling kun je aanpassen aan de doelgroep en natuurlijk aan het individu. Zo zou een oudere dame met straat vrees in een kortdurend exposure traject van acht dagen weer een stuk zelfstandiger kunnen worden en haar leven weer op kunnen pakken.

Verandering

In de komende jaren wil Gert-Jan Hendriks zich in gaan zetten voor verandering in de hulp aan 65 plussers door zich op drie zaken te richten:

1. Onderwijs, samen met zijn collega’s geeft hij colleges over hulp aan ouderen voor studenten psychologie en psychiatrie aan de Radboud Universiteit in Nijmegen.
2. Wetenschappelijk onderzoek, om de hulp aan 65 plussers in te verbeteren en wetenschappelijk te onderbouwen.
3. Patiëntenzorg, er komt een praktische handleiding die makkelijk toepasbaar is voor praktijkondersteuners van huisartsen en psychlogen.

Zo hoopt Hendriks de onderbehandeling van ouderen aan te pakken en zo de kwaliteit van leven te vergroten.

Gert-Jan Hendriks is sinds 2008 werkzaam bij Overwaal, expertisecentrum voor Angst-, Dwangstoornissen en PTSS, onderdeel van Pro Persona. Naast zijn werk als psychiater is hij verantwoordelijk voor het behandel- en onderzoeksprogramma voor Angst-, Dwangstoornissen en PTSS. Hij promoveerde in 2009 op de behandeling van angststoornissen bij ouderen en is sinds 1 april 2019 als bijzonder hoogleraar verbonden aan de Radboud Universiteit, Behavioural Science Institute. Zijn leeropdracht is de behandeling van angststoornissen en depressie bij ouderen.