Omdat senioren zich door hun rijke levenservaring vaak rustiger en berustender opstellen, lijken fysieke angst-symptomen minder hevig. Toch komen angststoornissen en depressies net zo vaak voor bij ouderen. In ons magazine Vizier (editie voorjaar 2025) bespraken we de nieuwste inzichten hierover met specialistisch psychiater Gert Jan Hendriks*: ‘Er is sprake van leeftijdsdiscriminatie’. Lees het artikel nu ook op onze website.
Wat zijn de nieuwste ontwikkelingen op het gebied van angst, dwang en depressies bij ouderen?
“Er wordt nog steeds weinig onderzoek naar gedaan, maar er is onlangs wel een overzichtsstudie gepresenteerd die werd gehouden onder 1200 ouderen. Daaruit blijkt dat ouderen met angststoornissen baat hebben bij cognitieve gedragstherapie. Bij die groep mensen is vooral gekeken naar sociale angst, paniek, vrees voor open ruimten en gegeneraliseerde angst. Er zijn geen studies gedaan naar OCS (Obsessief Compulsieve Stoornis) onder ouderen, er zijn alleen artikelen verschenen waarin gevallen werden beschreven.
Naar ouderen met Gegeneraliseerde Angst Stoornis (GAS) lopen op dit moment wereldwijd twee studies. Daarnaast loopt er nog één studie naar Posttraumatische Stressstoornis (PTSS) bij oudere vrouwelijke veteranen en één studie naar verzameldwang. Ook nieuw is een Nederlandse studie naar de behandeling met exposuretherapie van ouderen met een angststoornis. Deze behandelingen worden gedaan door getrainde praktijkondersteuners-GGZ en vinden plaats in de huisartsenpraktijk. Wat betreft depressies: we weten inmiddels dat antidepressiva bij ouderen minder effectief zijn dan bij jongere volwassenen. ”
In hoeverre speelt leeftijd een rol bij de effectiviteit van een behandeling?
“In Engeland werd een groot onderzoek gedaan naar de effecten van een korte psychologische behandeling op het leven van gepensioneerde ouderen met een angststoornis, een depressie of een combinatie van beiden. Daaruit bleek dat ze effectiever zijn dan bij jongere volwassenen, zelfs bij senioren met een chronisch lichamelijke ziekte. Een hogere leeftijd is dus blijkbaar een belangrijke voorwaarde voor succesvolle psychotherapie.”
Kan een ouder brein zich aanpassen?
“Zeker, juist vanwege levenservaring. Ouder worden gaat onder meer gepaard met lichamelijke ongemakken en wegvallende contacten. Daartoe moeten senioren zich leren verhouden. Levenservaring draagt bij aan veerkracht.”
‘65-plussers riskeren onderbehandeling’
Baart de behandeling van ouderen met angstklachten en depressies jou zorgen?
“Als 65-plussers deze klachten hebben, hebben ze een driemaal lagere kans op een passende behandeling dan 65-minners. Die onderbehandeling baart mij zorgen. Bovendien laat de diagnostiek bij deze ouderen te wensen over. Dat komt omdat angst op hogere leeftijd kan worden verdrongen door bijvoorbeeld hart- en vaatziekten en chronische longaandoeningen. De symptomen van deze aandoeningen lijken op de symptomen die ook bij angststoornissen kunnen voorkomen. Denk aan hartkloppingen, druk op de borst, benauwdheid en duizeligheid. Meer dan 65% van de ouderen realiseert zich niet dat dit ook kenmerken kunnen zijn van een angststoornis. Als hulpverleners zich hier óók niet van bewust zijn, kan een angststoornis over het hoofd worden gezien.”
Waarom krijgen 65-plussers vaak geen passende behandeling aangeboden?
“Dat lijkt samen te hangen met vooroordelen over ouder worden bij zowel hulpverleners als bij ouderen zelf. ‘Ik heb toch geen baat bij een psychologische behandeling’ of ‘mijn klachten horen gewoon bij ouder worden’ zijn voorbeelden daarvan. Ze getuigen van leeftijdsdiscriminatie, een wijdverbreid, verborgen verschijnsel. Je ziet dat niet alleen terug in de zorg, maar in de hele maatschappij . Bij ouderen met depressieve stoornissen zijn er aanwijzingen dat hulpverleners minder effectieve behandelingen toepassen. Er wordt dan aangenomen dat senioren anders behandeld moeten worden of minder in aanmerking komen voor de gebruikelijke behandeling. Het is heel belangrijk dat juist de positieve aspecten van ouder worden meer nadruk krijgen. Ik hoop op goede zorg in iedere levensfase!
Overigens heeft een onlangs verschenen studie aangetoond dat de behandeling van depressieve ouderen met gedragstherapie in de huisartsenpraktijk niet alleen effectief is, maar ook nog eens €1500,- per persoon bespaart op zowel de zorgkosten als de maatschappelijke kosten.”
‘Levenservaring draagt bij aan veerkracht’
Kun je een voorbeeld geven van een oudere die helemaal opbloeide van een behandeling?
“Een 72-jarige man had al meer dan 25 jaar last van angst- en dwangklachten. Kort voor zijn pensionering waren die klachten toegenomen. Hij vermeed deelname aan het verkeer en handelde dwangmatig uit angst ongelukken te veroorzaken. Een regionale GGZ-instelling constateerde een ernstige depressieve stoornis. Een opname in combinatie met een zes maanden durende dagbehandeling werd opgestart en de medicatie bij gesteld.
De behandeling had echter geen effect en de man werd voor een second opinion doorverwezen naar ons behandelcentrum. Wij trokken een andere conclusie: een OCS met, als gevolg daarvan, een ernstige depressie. We stelden daarom een korte, intensieve exposuretherapie voor. Twee weken na de start van de behandeling was er geen sprake meer van een OCS en ook de depressie was verdwenen.Vanwege de ineffectiviteit en bij werkingen werd de medicatie vervolgens in drie maanden volledig afgebouwd. De behandeling werd zeven weken na aanvang gestopt. Bij vervolgcontroles gedurende anderhalf jaar bleef de man vrij van dwangklachten en depressie.”
*Gert-Jan Hendriks is psychiater en expert op het gebied van diagnostiek en behandeling van angst- en dwangstoornissen en posttraumatische stressstoornissen aan de Radboud Universiteit in Nijmegen. In 2009 promoveerde hij op onderzoek naar de behandeling van angst- en dwangstoornissen bij oudere patiënten. Sinds 1998 is hij in dienst van Pro Persona. Van 2008 tot 2012 was hij als algemeen directeur van het Centrum voor Angst Dwang & PTSS Overwaal verantwoordelijk voor de samenvoeging van de toenmalige angstpoli GGZ Nijmegen met Kliniek Overwaal tot een gerenommeerd expertisecentrum voor Angst Dwang & PTSS met landelijke uitstraling. In 2019 werd hij benoemd tot bij zonder hoogleraar ‘behandeling van angststoornissen en depressie bij ouderen’ aan de Radboud Universiteit Nijmegen.
Interview: Paul van Hooff
Dit artikel verscheen als eerste in ons magazine Vizier (editie 1, voorjaar 2025) . Wil je het tijdschrift ontvangen? Word vriend van ADF. Klik op onderstaande knop voor meer informatie.
