Vormen van angststoornissen en fobieën

Denk je vaak ‘ik kan het toch niet…’. Dat niemand op je zit te wachten? Dat je niet de prestaties kunt leveren die van je wordt verwacht? Dan heb je mogelijk faalangst. Het is een van de meest voorkomende vormen van angst. Faalangst heeft grote invloed op je leven.

Faalangst komt bij alle leeftijden voor en heeft te maken met een gebrek aan zelfvertrouwen. Daardoor ontwikkel je negatieve gedachten. Zo kun je in een neerwaartse spiraal terechtkomen. Je piekert veel en je gedachten worden steeds negatiever. Je bent bang dat je niet kunt voldoen aan de verwachtingen van anderen (bijvoorbeeld bij een toets, examen of op je werk). In sociale situaties durf je bij faalangst bijvoorbeeld geen gesprek aan te gaan. Je bent bang dat je dichtklapt.

Oorzaken
Druk om te moeten presteren kan meespelen in het ontwikkelen van faalangst. Faalangst komt ook vaak voor in combinatie met perfectionisme en een angst- of dwangstoornis. Natuurlijk kan het ontstaan na het meemaken van een nare ervaring, maar faalangst kan ook voorkomen zonder aanwijsbare reden.

Over faalangst & perfectionisme:
Last hebben van faalangst en perfectionistisch zijn komen vaak samen voor en kunnen elkaar versterken. Wanneer je bang bent niet aan de (jezelf opgelegde) hoge eisen te kunnen voldoen, kan dit ervoor zorgen dat je ergens niet aan begint (opgeven) of dat je juist té veel gaat doen (overcompenseren). Beide strategieën zijn niet helpend op de langere termijn. Opgeven kan zorgen voor onderpresteren en overcompenseren kan zorgen dat je uitgeput raakt en uitvalt.

Wat helpt wel? Niet streven naar perfectie, maar naar ‘goed genoeg’. Wanneer je ‘goed genoeg’ je best doet zul je zien dat je waarschijnlijk voldoende presteert en dat overcompenseren of opgeven niet nodig is. Dit geeft meer ruimte en gemoedsrust op de langere termijn. En mocht het toch niet helemaal gaan zoals je graag gewild had? Dan oefen je met fouten maken en leer je dat je dit kunt verdragen. Van fouten leer je.

Bij een paniekstoornis heb je plotselinge paniekaanvallen. Tijdens zo’n aanval krijg je last van allerlei lichamelijke klachten. Je krijgt bijvoorbeeld hartkloppingen, of het klamme zweet breekt je uit. Een paniekstoornis kan in korte tijd erg heftig worden. Je denkt misschien “Ik krijg een hartinfarct en ga dood”, maar een paniekaanval is niet gevaarlijk. Heb je al eens eerder een paniekaanval gehad, dan ga je het liefste situaties uit de weg die zo’n aanval oproepen. Als je een paniekstoornis hebt, dan ontloop je situaties waarvan je denkt dat er geen uitweg is. Of waar geen hulp in de buurt is als je de paniek voelt opkomen.

Een paniekaanval als gevolg van een paniekstoornis bestaat uit een lichamelijke reactie en een geestelijke reactie. 

Lichamelijk kan angst leiden tot heel vervelende, maar ongevaarlijke verschijnselen:

• Hartkloppingen
• Transpireren
• Trillen of beven
• Benauwdheid
• Tintelingen
• Opvliegers of koude rillingen
• Duizeligheid
• Misselijkheid
• Pijn op de borst

De geestelijke verschijnselen van paniekstoornis en een daaruit volgende paniekaanval zijn ook heel naar.

• Je verwacht dat er iets vreselijks gebeurt
• Je voelt je onwerkelijk
• Het gevoel hebben dat je buiten jezelf staat, of flauw valt
• Angst om de controle over jezelf te verliezen
• Je bent bang dat je gek wordt, of dood gaat

Oorzaken
Een paniekstoornis kan ontstaan na een emotionele gebeurtenis, die zowel negatief als positief kan zijn. Bijvoorbeeld: De dood van een ouder, een echtscheiding, een bruiloft of de geboorte van een kind. De stoornis begint meestal zo rond je twintigste jaar. Toch hoeft er niet altijd een aanwijsbare reden te zijn voor het ontwikkelen van een paniekstoornis. Wanneer je een paniekstoornis hebt, dan kun je ook een paniekaanval krijgen in minder stressvolle situaties.

Heb je geen paniekstoornis, maar toch een paniekaanval gehad? Ook dat kan. Soms kan het zijn dat extreme omstandigheden een paniekaanval uitlokken. 

Zit je voortdurend te tobben over heel gewone gebeurtenissen of activiteiten? Over je eigen gezondheid, je kinderen of je werk? Dan heb je mogelijk een piekerstoornis (anxietas), ook wel bekend als gegeneraliseerde angststoornis (GAS). Je bent de hele tijd overbezorgd en raakt al van streek van iets dat je in een ziekenhuisserie hebt gezien of een onvoldoende op je rapport. Bij een piekerstoornis of gegeneraliseerde angststoornis kun je erg aan jezelf gaan twijfelen. Kan ik dit wel? Doe ik dit wel goed?

Meestal gaat het om zorgen die iedereen wel kent. Maar heb je last van een piekerstoornis, dan maak je je onnodig veel zorgen. Het kost je grote moeite om je gepieker onder controle te houden en het veroorzaakt veel spanning. Je klachten hebben grote invloed op je dagelijks leven. Zowel sociaal, als op school of in je werk. Het hebben van een piekerstoornis kan echt uitputtend zijn.

Heb je last van een piekerstoornis of gegeneraliseerde angststoornis, dan kun je last hebben van de volgende veel voorkomende klachten:

• Zenuwachtig of gespannen
• Lusteloos
• Prikkelbaar
• Moeite om te concentreren
• Slecht slapen
• Gespannen spieren

Oorzaken
Er is nog geen eenduidig antwoord op de vraag hoe het komt dat iemand een Piekerstoornis of Gegeneraliseerde angststoornis ontwikkeld. Wel is bekend dat (de combinatie van) erfelijkheid en omgevingsfactoren (wat iemand meemaakt in het leven) een rol kunnen spelen. Maar het is niet zo dat iedereen die genetische aanleg heeft voor een angststoornis dit ook daadwerkelijk ontwikkeld. En dat geldt net zo voor de omgevingsfactoren; niet iedereen die ernstige dingen meemaakt, ontwikkelt een angststoornis. Er wordt hier nog volop onderzoek naar gedaan.

Vermijd je het liefst drukke winkels? Raak je in paniek in een volle bus, tram of metro? Of voel je paniek opkomen op drukke snelwegen? Dan heb je mogelijk Plein- of straatvrees (agorafobie). Het is een paniekstoornis, die in dergelijke situaties grote angst en stress oproept. Plein- of straatvrees is afgeleid van het Griekse woord agorafobie. ‘Agora’ betekent plein en ‘fobos’ betekent vrees. Pleinvrees kan ook inhouden dat je angst hebt om je veilige plek, zoals je huis, te verlaten.

Heb je last van plein- of straatvrees, dan kun je last hebben van de volgende geestelijke en lichamelijke reacties. Ook kan pleinvrees samengaan met het krijgen van paniekaanvallen.

Lichamelijke angst kan leiden tot vervelende, maar ongevaarlijke verschijnselen:

• Hartkloppingen
• Transpireren
• Trillen of beven
• Benauwdheid
• Tintelingen
• Opvliegers of koude rillingen
• Duizeligheid
• Misselijkheid
• Pijn op de borst

De geestelijke symptomen van plein- of straatvrees geven je het gevoel dat er iets vreselijks gebeurt.

• Je voelt je onwerkelijk
• Je hebt het gevoel dat je buiten jezelf staat of flauw valt
• Je bent bang om de controle over jezelf te verliezen
• Je bent bang dat je gek wordt of dood gaat

Oorzaken
Pleinvrees kan ontstaan na een emotionele gebeurtenis, die zowel negatief als positief kan zijn. Bijvoorbeeld: De dood van een ouder, een echtscheiding, een bruiloft of de geboorte van een kind. De stoornis begint meestal zo rond je twintigste jaar. Toch hoeft er niet altijd een aanwijsbare reden te zijn voor het ontwikkelen van pleinvr

Ben je bang dat iedereen negatief over je denkt? Zie je bijvoorbeeld enorm op tegen een belangrijke vergadering, omdat je bang bent dat je dichtklapt als iemand je aanspreekt? Dan heb je mogelijk Sociale angst (anthropofobie). Die angst komt op als je bijvoorbeeld op visite gaat, een toespraak houdt, in gezelschap eet, een handtekening zet, een examen doet of moet optreden (podiumvrees).

Ben je bang voor één zo’n situatie, dan noemen we dat een specifieke sociale angst. Ben je bang in allerlei situaties met mensen, dan wordt het een ‘algemene (generaliseerde) sociale angst’ genoemd. Soms is die angst zo sterk dat het je leven bepaalt, tijdens het werk en in je vrije tijd. In dat geval spreken we van een sociale fobie of een sociale angststoornis.

Heb je last van sociale angst, dan ben je vaak onzeker over jezelf en ben je bang dat anderen je misschien niet aardig of interessant vinden. Dit kan leiden tot lichamelijke spanningen:

• Trillen
• Blozen
• Zweten
• Dichtklappen
• Je waardeloos voelen

Sociale angst zorgt ervoor dat je de neiging hebt om situaties uit de weg te gaan. Als het niet lukt om die situaties te vermijden, voel je je meestal erg angstig en gespannen. Tegelijkertijd heb je vaak wel het besef dat je angstige reactie ‘overdreven’ is. Sociale angst kan samen gaan met gevoelens van schaamte.

Oorzaken
Er is nog geen eenduidig antwoord op de vraag hoe het komt dat iemand sociale angst ontwikkelt. Wel is bekend dat (de combinatie van) erfelijkheid en omgevingsfactoren (wat iemand meemaakt in het leven) een rol kunnen spelen. Maar het is niet zo dat iedereen die genetische aanleg heeft voor een angststoornis dit ook daadwerkelijk ontwikkeld. En dat geldt net zo voor de omgevingsfactoren; niet iedereen die ernstige dingen meemaakt, ontwikkelt een angststoornis. Er wordt hier nog volop onderzoek naar gedaan. Wel weten we dat in tijden van spanning en stress sociale angst op kan spelen.

Bij verlatingsangst gaat het om de angst verlaten te worden door de mensen van wie je houdt: je ouders, je partner, je kinderen of iemand die je heel nabij is.  Zonder dat daar echt reden toe is, piekeren mensen met verlatingsangst (isolofobie) dat ze in de steek worden gelaten, worden bedrogen door hun partner of worden gedumpt verlaten door hun vrienden. Als die gedachten steeds weer terugkeren, je leven en gedrag gaan bepalen, dan is er sprake van verlatingsangst.

Kinderen
Bij baby’s vanaf ongeveer 6 maanden is verlatingsangst een normale stap in de emotionele ontwikkeling. Als een kind ouder wordt, leert het dat ouders ook weer terugkomen als ze even weg zijn geweest. Wordt het zelfvertrouwen onvoldoende opgebouwd, dan leert het kind niet om afstand te nemen.

• Kinderen kunnen nachtmerries hebben.
• Totaal overstuur raken als de ouders of verzorgers er niet zijn.
• Buitensporig bang zijn dat een van hen iets overkomt.
• Niet willen slapen, spelen, etc. als de ouder er niet bij is.

Volwassenen
Volwassenen met verlatingsangst kunnen de volgende klachten en symptomen hebben:

• Extreme gevoelens van jaloezie.
• Continue behoefte aan bevestiging van je partner.
• Grote angst dat de ander je verlaat of dat diegene iets overkomt.
• Angst om alleen te zijn of alleen iets te ondernemen.
• Nachtmerries (dat je verlaten wordt).
• Moeite met het aangaan van betekenisvolle relaties (‘hij of zij laat me toch in de steek’).

Oorzaken
Kinderen
Soms kan verlatingsangst ontstaan door een onveilige hechting in de kindertijd: de ouders waren onvoldoende aanwezig of bereikbaar, er zorgden te veel verschillende personen voor het kind of er was sprake van verwaarlozing of mishandeling. Bij kinderen speelt hun grote afhankelijkheid een rol: als zij niet weten op wie zij kunnen steunen, dan geeft dat emotionele onzekerheid die als verlatingsangst doorwerkt in de volwassenheid.

Volwassenen
Bij volwassenen kan de verlatingsangst plotseling opduiken na een ingrijpende ervaring, zoals het bedrog van een partner. Ook kan verlatingsangst voorkomen in combinatie met bijvoorbeeld Autisme, Borderline en verschillende angststoornissen. Het staat dan niet op zichzelf, maar is dan onderdeel van een samenspel van verschillende factoren. Ook kan het zo zijn dat er geen aanwijsbare reden voor de verlatingsangst kan worden gevonden. Daarnaast is er ook een vorm van OCD waarbij verlatingsangst een rol kan spelen en waarbij obsessieve zorgen over je relatie centraal staan. Dit noemen we Relatie OCD.

Maak je je vaak ernstige zorgen over je gezondheid? Denk je bij elk pijntje of elke kleine verandering dat er iets heel ernstig mis is met je lichaam? Of zelfs dat deze signalen zouden kunnen wijzen op een dodelijke ziekte? Dan heb je misschien last van een ziekteangst.

Mensen met hypochondrie ervaren ernstige onrust die veel impact heeft op hun leven. Doordat je je zo angstig voelt kan het zijn dat je geruststelling probeert te zoeken. Je gaat bijvoorbeeld vaker dan nodig bij de huisarts op bezoek, je vraagt steeds opnieuw telefonisch overleg met de assistente of je wilt je laten doorverwijzen naar een specialist, ook al vindt de huisarts dit niet nodig. Mensen met hypochondrie gaan ook geregeld zelf op zoek naar informatie op internet. Dit zorgt er meestal juist voor dat je onrust toeneemt, omdat het internet vol staat met informatie die je angsten juist triggert. Wanneer je last hebt van hypochondrie werkt geruststelling vaak maar tijdelijk, of zelfs helemaal niet, omdat je er niet meer op durft te vertrouwen ‘dat het wel goed zit’. Het kan zelfs zover gaan dat je het oordeel van de artsen niet meer vertrouwt.

De last die je van Hypochondrie kunt ondervinden wordt soms weleens onderschat. Mensen kunnen bijvoorbeeld reageren met:  “Maar je hebt toch geen ernstige lichamelijke aandoening, waar maak je je dan druk om?”. Belangrijk om hierbij te vermelden is dat hypochondrie, net als andere angststoornissen, een ernstig aandoening is die je leven zeer kan beheersen en waar je écht onder kunt lijden.

Oorzaken
Soms komt het voor dat je hypochondrie kunt ontwikkelen na het meemaken van een ernstige ziekte. Bijvoorbeeld wanneer je zelf ziek bent geweest en dit impact heeft gehad op je gevoel van vertrouwen in het leven. Het kan ook voorkomen dat je een naaste hebt verloren aan een ernstige ziekte en dat dit zorgt voor het ontwikkelen van angsten over je eigen gezondheid. Hypochondrie kan ook op zichzelf staan, of onderdeel zijn van andere angstklachten.

Wanneer je last hebt van hypochondrie, kan het ook nuttig zijn om de pagina over OCD te bekijken. Hypochondrie en OCD hebben veel overlap. Hypochondrie kan ook samengaan met smetvrees klachten, met een verhoogd en obsessief bewustzijn van je lichaam en (het obsessief scannen van) lichaamssignalen.