Angst

Wat is een angststoornis of fobie?

We zijn allemaal wel eens bang en dat is heel normaal. Angst hoort het bij leven. Het waarschuwt je voor gevaar en helpt je om jezelf te beschermen. Maar wat nu als je vaak angstig bent op momenten dat daar eigenlijk geen aanleiding voor zou moeten zijn? In situaties waarin er geen (noemenswaardig) gevaar is? En wat als deze angst(en) je leven steeds meer gaan beheersen? Dan kan het zijn dat er sprake is van een angststoornis of een fobie. Je kunt last ondervinden van één fobie of angst, maar het kan ook voorkomen dat je klachten uit meerdere categorieën ervaart. Angstklachten kunnen grote impact hebben op je leven, daarom is het belangrijk om op tijd hulp te zoeken.

Angsten zijn er in vele vormen, maar gelukkig zijn er ook verschillende soorten hulp en steun voor mensen die last hebben van overmatige angst. Een angststoornis of fobie gaat zelden vanzelf over. Weten wat het is en hoe het werkt is belangrijk voor het herstel. Durven praten over je klachten helpt bij het vinden van de juiste hulp. Soms kunnen angst en schaamte hierbij in de weg staan. De ADF helpt je graag!

Op deze pagina hebben we deskundige informatie over angststoornissen en fobieën voor je samengevat. Bij de ADF weten we hoe belangrijk de juiste informatie, steun en hulp is. Je staat er niet alleen voor!

Angststoornis of fobie?

Een fobie is een vorm van een angststoornis, maar een angststoornis hoeft niet altijd een fobie te zijn. Hoe zit dat? En hoe zien de verschillende soorten angststoornissen en fobieën eruit?

Fobie

Bij een fobie is er sprake van een specifieke angst voor een bepaald voorwerp/onderwerp, dier of situatie. Bijvoorbeeld een angst voor spinnen, hoogtevrees of angst voor kleine ruimtes. Je zou kunnen zeggen: Een fobie is een eenzijdige angst. Er is één specifieke trigger die de angstgevoelens oproept. Ondanks dat een fobie zich op één onderwerp richt, kan een fobie wel op verschillende manieren iemands leven beïnvloeden. Je kan er in verschillende situaties last van ondervinden. Een angst voor kleine ruimtes bijvoorbeeld; kan veel impact hebben op allerlei situaties in het leven.

Angststoornis

Wanneer je last hebt van een angststoornis dan staat er niet één specifieke angst centraal (zoals bij een fobie wel het geval is), maar zijn er verschillende triggers die angstgevoelens oproepen. Je komt je angsten dan in een ruimere context tegen.

Wanneer je bijvoorbeeld last hebt van sociale angst of een gegeneraliseerde angststoornis, dan kunnen meerdere situaties, gebeurtenissen of dingen angsten bij je oproepen. Een angststoornis bestrijkt daardoor vaak een breder gebied van je leven en dit kan grote impact hebben. 

Het is misschien wat verwarrend dat het woord ‘fobie’ voorkomt in de benaming van verschillende angststoornissen. Zoals bij Agorafobie (pleinvrees), Isolofobie (verlatingsangst) en Antropofobie (sociale angst). Toch worden ze officieel niet beschouwd als een fobie, maar als een angststoornis.

Oorzaken (algemeen)

Er is nog geen eenduidig antwoord op de vraag hoe het komt dat iemand een angststoornis of fobie ontwikkelt. Wel is bekend dat (de combinatie van) erfelijkheid en omgevingsfactoren (wat iemand meemaakt in het leven) een rol kunnen spelen. Maar het is niet zo dat iedereen die genetische aanleg heeft voor een angststoornis dit ook daadwerkelijk ontwikkeld. En dat geldt net zo voor de omgevingsfactoren; niet iedereen die ernstige dingen meemaakt, ontwikkelt een angststoornis. Er wordt hier nog volop onderzoek naar gedaan. Bij de uitleg over de specifieke soorten angststoornissen en fobieën vind je nog wat extra informatie die specifiek bij dit soort angst/fobie van toepassing is. 

Algemene symptomen bij angst- en paniekklachten

Zoals in de voorbeelden bij de specifieke angsten en fobieën beschreven, geeft elke soort angststoornis of fobie specifieke klachten. Hieronder hebben we de meest voorkomende symptomen van een angst, en paniek voor je op een rij gezet. Natuurlijk hebben deze rijtjes van symptomen overlap en kun je klachten uit meerdere rijtjes ervaren. Het is niet zo zwart wit als het er staat.  Bij een paniekaanval kun je bijvoorbeeld ook klachten uit het angst-rijtje ervaren en andersom.

Symptomen bij een angststoornis of fobie:
  • Je voortdurend of terugkerend bang voelen
  • Spanning en onrust voelen
  • Dingen, mensen of situaties uit de weg gaan (vermijden)
  • Moeite hebben met in slaap komen
  • Hartkloppingen
  • Moeite hebben met concentreren
  • Piekeren
  • Je sneller geïrriteerd voelen
  • Hoofdpijn
  • Je nerveus en zenuwachtig voelen
  • Buikpijn
  • Minder eetlust
  • Zweten
  • Hyperventileren
  • Duizeligheid
Symptomen bij een angst- of paniekaanval:
  • Gespannen spieren, bijvoorbeeld in je nek, schouders of kaak
  • Hartkloppingen, een versnelde hartslag
  • Je benauwd of kortademig voelen (Hyperventilatie)
  • Gevoel dat je flauwvalt 
  • Koude rillingen of je juist plotseling heel warm voelen
  • Zweten
  • Trillen
  • Tintelingen voelen in je handen, armen, benen of bij je mond
  • Verdoofd voelen
  • Je duizelig of licht in je hoofd voelen
  • Droge mond hebben
  • Drukkend of pijnlijk gevoel op de borst ervaren
  • Gevoel dat je van jezelf vervreemd (depersonalisatie)
  • De wereld om je heen als onwerkelijk voelen (derealisatie) 
  • Je misselijk voelen

Zoals je ziet zijn bovenstaande klachten erg naar om te ervaren. Het kan zo beangstigend en beklemmend voelen dat het lijkt alsof je een hartaanval krijgt. Gelukkig is een angst- of paniekaanval niet gevaarlijk!

Andere aandoeningen die overlap hebben met angststoornissen en fobieën?

Angststoornissen en fobieën kunnen overlap vertonen met andere aandoeningen en kunnen ook gelijktijdig optreden naast andere aandoeningen. Hieronder vind je een overzicht van aandoeningen die een relatie kunnen hebben met angst- en fobieklachten:

Posttraumatische stressstoornis (PTSS)

Waar PTSS eerder onder de ‘angststoornissen’ viel (in de DSM-4) is dat nu ( in de DSM-5) niet meer het geval. PTSS valt nu officieel onder ‘psychotrauma- en stressorgerelateerde stoornissen. PTSS kun je ontwikkelen na het meemaken van een ernstige gebeurtenis, die je niet goed hebt verwerkt. Zoals een ongeluk,  ernstige ziekte of overlijden van iemand die belangrijk voor je is, seksueel misbruik, lichamelijke of geestelijke mishandeling, oorlogsgebeurtenissen, natuurrampen of andere ernstige gebeurtenissen.

Angstklachten en PTSS hebben natuurlijk veel overlap, bijvoorbeeld:

  • Angst voor specifieke onderwerpen, omgevingen, situaties en personen
  • Het krijgen van paniek- of angstaanvallen en/of hyperventilatie
  • Vermijdingsgedrag
  • Angstklachten kunnen ontstaan na een traumatische gebeurtenis

Toch zijn er ook verschillen zoals:

  • Aan het ontwikkelen van PTSS gaat áltijd een traumatische gebeurtenis vooraf. Angststoornissen kunnen ook ontstaan zonder dat hier een traumatische gebeurtenis aan vooraf is gegaan.
  • Bij PTSS is er vaak sprake van nare herbelevingen (flashbacks) en nachtmerries.

Symptomen bij PTSS

  • Last hebben van terugkerende herbelevingen die heftige emoties oproepen
  • Last hebben van nachtmerries en slaapproblemen
  • Last hebben van fysieke reacties wanneer je je dingen herinnert
  • Dingen, plaatsen of personen vermijden die je herinneren aan het trauma
  • In staat van constante paraatheid verkeren en snel schrikken
  • Jezelf sociaal isoleren
  • Je schamen en/of schuldig voelen
  • Concentratieproblemen

Wanneer je gedurende een langere periode een traumatische gebeurtenis meemaakt kun je ook last krijgen van de volgende symptomen:

  • Dissociatie. Het voelt alsof je ‘los’ bent van jezelf, je gedachten, emoties en gevoelens.
  • Derealisatie. De wereld om je heen voelt als onwerkelijk.
  • Depersonalisatie. Gevoel dat je van jezelf vervreemd of van een afstandje naar jezelf kijkt. Alsof je niet in je eigen lichaam zit.
  • Automutilatie. Jezelf opzettelijk verwonden of beschadigen als manier om met moeilijke emoties om te gaan.

Therapie bij PTSS

Wanneer je last hebt van PTSS is goede therapie belangrijk. Hieronder vind je twee erkende soorten therapie die bij PTSS worden toegepast.

  • Trauma Gerichte Cognitieve Gedragstherapie (TG-CGT) 

TG-CGT is een vorm van cognitieve gedragstherapie die speciaal is ontwikkeld voor mensen die een traumatische gebeurtenis hebben meegemaakt.

Tijdens een TG-CGT behandeling krijg je psycho-educatie over hoe trauma ontstaat en wat de impact hiervan kan zijn op je leven. De therapie richt zich op het herkennen en veranderen van negatieve gedachten en gedragspatronen die zijn ontstaan na het meemaken van een trauma. Je leert hier op een andere manier mee omgaan, zodat je PTSS klachten afnemen. CGT gaat ervan uit dat gedachten, gedrag en gevoelens met elkaar samenhangen. Door te onderzoeken hoe dit verband houdt met je trauma, angsten en mogelijke vermijdingsgedrag, doe je inzichten op die je helpen om het trauma een plekje te geven en hier minder last van te ondervinden in het dagelijks leven.

  • EMDR (Eye Movement Desensitization and Reprocessing)

EMDR staat voor ‘Eye Movement Desinsitization and Reprocessing’. Bij EMDR therapie ‘reset’ je als het waren opgeslagen negatieve gebeurtenissen in je geheugen. Hierdoor kunnen aangrijpende beelden en gevoelens veranderen, waardoor ze minder lading krijgen en ze je niet meer gevangen houden. Tijdens een EMDR behandeling vraagt de therapeut je om je één beeld voor te stellen van de situatie die je als traumatisch hebt ervaren. Samen met de therapeut beschrijf je het beeld dat je hebt gekozen, en vertel je welke gevoelens en gedachten er spelen terwijl je dit beeld voor ogen hebt.

Daarna ga je in gedachten nogmaals terug naar dit beeld, maar nu leidt de therapeut je af door middel van verschillende technieken. Bijvoorbeeld door met je ogen de hand van de therapeut te volgen, die voor je van links naar rechts wordt bewogen. Of je krijgt een koptelefoon op waarbij je, dan in het ene en dan in het andere oor, zachte piepjes hoort. Dit proces zal verschillende keren herhaald worden, waarna er tussentijds een pauze plaatsvind. Elke keer zal de therapeut je vragen welke gedachten en gevoelens er bij je op komen. De EMDR behandeling kan er voor zorgen dat er veranderingen optreden die maken dat het angstige beeld dat je voor ogen hebt, steeds beter te dragen wordt.

Sidenote over PTSS in combinatie met OCD en angststoornissen.

EMDR is een erkende en bewezen behandeling bij PTSS klachten. Heb je naast PTSS klachten ook last van een angst- of dwangstoornis? Dan kan het zijn dat EMDR niet de eerste keus therapie is. De therapeut zal dan samen met jou kijken naar wat de meest geschikte behandelmethode is.

Wil je meer informatie over PTSS? Kijk zeker eens op: https://www.hersenstichting.nl/hersenaandoeningen/ptss/

Dwangstoornis (OCS -OCD)

De dwangstoornis wordt in het Nederlands ook wel Obsessief Compulsieve Stoornis (OCS) genoemd, maar ook de Engelse term Obsessive Compulsive Disorder (OCD) is bekend. Op onze website hebben we een pagina speciaal aan een dwangstoornis/OCD gewijd. Hier vind je deskundige informatie over wat OCD is, welke behandelingen kunnen helpen en andere bruikbare tips.

Noot: Angst- en dwangstoornissen kunnen soms veel op elkaar lijken en ook overlap vertonen. Dit kan verwarrend zijn. Twijfel je of heb je hulp nodig? Neem contact op met je huisarts of GGZ-deskundige. Psychische aandoeningen passen niet altijd in afgebakende ‘hokjes van zwart of wit’, maar bestaan vaak uit een mix van ‘grijstinten en nuances’. Het is dan ook niet vreemd wanneer je symptomen uit meerdere ‘hokjes’ herkent. Deze informatie kan soms zelfs helpend zijn.

Zo kan een gegeneraliseerde angststoornis bijvoorbeeld veel op een dwangstoornis lijken en kan een ziekteangststoornis ook onderdeel zijn van iemands dwangstoornis. De juiste invalshoek helpt verder!

Depressie

Het hebben van langdurige, overmatige angstklachten kan veel impact hebben op je leven en op hoe je je voelt. Wanneer je je doorlopend somber voelt, minder kunt genieten van dingen, je vaak vermoeid, leeg of lusteloos voelt, dan kan het zijn dat je last hebt van een depressie. Een depressie en angstklachten kunnen samen voorkomen. Depressies kunnen soms veroorzaakt worden door een angst-, dwang- of posttraumatische stressstoornis. En andersom kan het ook voorkomen dat een periode van langdurige depressie leidt tot gevoelens van angst.

Een depressie kan net als een angststoornis of fobie veel impact hebben op het dagelijks leven. Werken, studeren, sociale contacten of het huishouden bijhouden kan erg moeilijk zijn wanneer je depressieve klachten ervaart. Ook kan een depressie samengaan met gedachten aan de dood. Wanneer je dit herkent is het belangrijk om hierover te praten met naasten en hulpverleners die je vertrouwt (https://www.113.nl/)

Het is erg belangrijk om op tijd hulp te zoeken wanneer je vermoed dat je last hebt van een depressie.

Wil je meer informatie? Kijk dan zeker eens op de volgende websites:

Verslaving en middelengebruik

Angstklachten, verslavingen en middelengebruik kunnen samen voorkomen. Dit geldt ook in combinatie met dwangklachten, PTSS en depressie. Wanneer je last hebt van ernstige angstklachten, nare gevoelens of onrust kan het onderdrukken van deze gevoelens door alcohol of drugs een uitweg lijken. Andersom kan het gebruik van alcohol en drugs ook angsten veroorzaken. Wanneer je een verslaving hebt en stopt met het gebruik van bepaalde middelen kan ook dit angsten oproepen.

Het is erg belangrijk om op tijd hulp te zoeken wanneer je merkt dat je alcohol of drugs gebruikt om met angstklachten en andere moeilijke gevoelens om te gaan. Wanneer je tijdig hulp zoekt kan dit de ontwikkeling van een verslaving voorkomen. Maar ook wanneer je een verslaving ontwikkelt hebt, is het erg belangrijk om hulp te zoeken.

Wil je meer informatie over verslavingen en middelengebruik? Kijk dan zeker eens op de volgende websites:

Verder lezen

Therapie bij angst/fobie Medicatie bij angst/fobie Zelfhulp en tips bij angst/fobie Vormen van angst/fobie

Bekijk hier een overzicht van de bronnen die wij gebruikt hebben voor deze informatie.