Kunstenares Ans Markus over haar onzekerheid én inspiratie

Ans Markus (72) is een van Nederlands bekendste en opvallendste kunstenaars. Ze portretteerde koningin Beatrix en vele andere prominenten, werd uitgeroepen tot Kunstenaar van het jaar en benoemd tot officier in de Orde van Oranje Nassau. In haar nieuwste boek Masker Af vertelt ze haar levensverhaal, getekend door angst, twijfel en onzekerheden. Maar al die handicaps hebben haar niet weerhouden om te komen waar ze nu staat….

Interview: Jeroen Mei. Foto’s: Mark Kohn. M.m.v. MAX Magazine.

‘Onder normale omstandigheden ben ik al een angsthaas en nu helemaal. Bij ieder kuchje van mijzelf of mijn dierbaren denk ik al het ergste. Maar ik doe mijn best te luisteren naar alle adviezen, blijf zo veel mogelijk binnen en houd afstand. Ik hoor heel veel mensen om me heen die bang zijn. De richtlijnen die de overheid geeft zijn echt een houvast. In het begin zat ik constant te luisteren naar de nieuwsberichten op de radio, nu luister ik nog maar naar één nieuwsuitzending per dag. Anders word ik veel te bang en dan slaap ik er niet meer van.’

‘Ik kan mezelf tegenwoordig toespreken als ik in op een drukke plek paniek voel opkomen: je hebt geen hartaanval, dus je hoeft je ook niet druk te maken of de ambulance er wel bij kan’

Hoe ben je de afgelopen maanden thuis doorgekomen?

‘Mijn passie is schilderen, dus dat doe ik volop. Je moet proberen jezelf een opdracht te geven; doe iets wat je voldoening geeft. Zoek in ieder geval iets waar je je aandacht in kwijt kunt. Want van er constant aan denken word je niet echt vrolijker. En bel je dierbaren, wat dat betreft zijn we verwend door alle mogelijkheden die we hebben met beeldbellen. Gisteren had mijn dochter het mooie idee om elkaar rond koffietijd te bellen en, terwijl we elkaar zien, op onze lievelingsmuziek wat te dansen. Het is heerlijk om zo samen iets te doen. Je voelt nu nog meer hoeveel je van elkaar houdt.’

Wat ga je doen als écht alles gewoon weer mag?

‘Dan hoop ik het werk dat ik nu maak te kunnen exposeren. Ik ben er van ’s morgens vroeg tot ’s avonds laat keihard mee aan de slag. Het zijn 24 portretten van verschillende mannen in de kracht van hun leven. Zo vormen samen een totaalbeeld van de wereldbevolking. We zitten nu met hetzelfde probleem, of je nu arm bent of rijk, of je in India woont of in Amsterdam. Ergens geeft dat ook een band.’

Jouw curriculum vitae en sterke uitstraling doen niet vermoeden dat je worstelt met angsten en chronische onzekerheid. Verbazen mensen zich daar wel eens over?

‘Ja, heel vaak. Jij! Onzeker?! Zeggen ze dan. Maar je komt zo sterk over en bent zo succesvol. Dat is toch nergens voor nodig! Maar mensen zien natuurlijk alleen de buitenkant, mijn binnenwereld, dat is een heel andere werkelijkheid.’

Waar worstel je zoal mee?

‘Vooral met mijn eeuwige onzekerheid. Ik word regelmatig uitgenodigd voor feestjes, maar negen van de tien keer zeg ik op het laatste moment af, omdat ik me onzeker voel en toch liever thuisblijf. Ik kan het al hebben als ik langs een druk terras loop, dat het zweet me dan uitbreekt.

Verder kan ik voor van alles bang zijn: dat me op straat iets overkomt en de ambulance er niet bij kan, bang dat mijn man doodgaat, angst om te vliegen, vrees voor ziekte… Als ik bij de dokter binnenstap, zeg ik standaard: ‘Sorry hoor, maar daar ben ik weer. Ik denk dat ik nu écht iets heb!’ Als ik het zo opsom, klinkt het wel erger dan het is. Ik voel me natuurlijk niet altijd zo.’

Dat onzekere, angstige, heeft dat er altijd ingezeten of zijn er dingen gebeurd die je als oorzaak kunt aanwijzen?

‘Allebei denk ik. Het zit ook in mijn DNA, ik ben nooit haantje de voorste geweest. Ik had twee heel lieve ouders, daar lag het niet aan. Maar ook een tien jaar oudere, zeer getalenteerde broer die de held van de familie was. Als jonger zusje hing ik er voor mijn gevoel een beetje bij. Toen ik naar het Lyceum in Haarlem ging en tussen kinderen van goede komaf terecht kwam, waren er pestkoppen. Ik kwam uit Halfweg waar een ontzettend stinkende suikerfabriek stond. Dat werd mij nagedragen; ik stonk. Terwijl dat natuurlijk helemaal niet zo was. Wat ook niet heeft geholpen, is dat dat ik als jong meisje ongepland zwanger werd en in een huwelijk terechtkwam met een agressieve man, die me vooral duidelijk maakte dat er niets goeds aan mij was. Mijn zelfbeeld was al laag, maar na tien jaar huwelijk was daar helemaal niets meer van over. Ik was een jonge vrouw zonder enige eigenwaarde.’

Hoe ben je vanaf dat dieptepunt terechtgekomen op het punt waar je nu staat?

“Op mijn dertigste ging ik scheiden en stond ik er alleen voor met een kind, zonder geld, in een huis waarvan ik niet wist of ik de huur nog kon betalen. In die tijd was scheiden nog een schande, ik voelde me totaal mislukt. Tegelijkertijd was het ook een keerpunt en besloot ik mijn schouders eronder te zetten. Ik heb daar ook een 2-LUIK overgemaakt dat ‘Keerpunt’ heet: een vrouw kijkt naar de toekomst en de andere figuur kijkt nog even terug. Vanaf dat moment, door het te schilderen, is mijn leven begonnen. Ik had nog wel een lange weg te gaan. Ondermeer doordat ik geen officiële kunstopleiding had gedaan, ik ben autodidact. En dat was een uphill fight, zoals mijn huidige partner Wybe dat altijd noemt.

Maar ondanks het succes zijn de onzekerheid, angsten en twijfels nooit meer weg gegaan. Dat zit gewoon heel diep in me. Het gevoel dat je minder bent dan een ander, dat zit er nog steeds in. Daar kan ik af en toe nog heel emotioneel over worden… Ik kan me op mijn 72e nog steeds helemaal niets waard voelen. Wat ben ik nou, denk ik dan.’

‘Ik kan daar echt jaloers op zijn, op van die vrouwen die leuk binnenkomen. Maar misschien moet je daar blonde krullen en een wipneus voor hebben, hahaha!’

Als moed niet de afwezigheid van angst is, maar juist ondanks je angsten je weg vervolgen, dan was je dus heel moedig? Je bent het leven wel aangegaan…

‘Ik ben een babyboomer, een kind van de wederopbouwgeneratie, die flink moest zijn en kon aanpakken. Dat heb ik ook meegekregen. En ik heb met mijn werk natuurlijk altijd een uitlaatklep gehad om dingen te verwerken. Alles wat onzeker, angstig of gekwetst is, stop ik in mijn schilderijen. En als ik aan het schilderen ben, voel ik me ijzersterk. Dat is mijn therapie. Ik denk wel eens; zonder dat schilderen zou ik helemaal niets zijn. Dankzij dat schilderen voel ik me iemand.’

Is jouw gevoelige natuur ook de bron waaruit je kunst ontspringt?

‘Ja, daarom zou ik het ook niet willen missen, ik haal er ook mijn inspiratie uit om te schilderen. Want wat is anders de reden dat ik werken heb gemaakt over onder andere daklozen, verborgen verdriet, mensen die doof zijn? Ik denk dat ik mezelf daarmee troost: wees blij dat je dat niet hoeft mee te maken. En ik geef hun verhaal door mijn werk een gezicht.

Wat ik als mens denk ik het ergste vind, is niet gezien worden.

Soms denk ik wel eens: je kunt ook minder zware en heftige onderwerpen schilderen. Ga gewoon eens bloemetjes op het doek zetten. Doe iets luchtigs! Kom eens ergens ‘leuk’ binnen! Ik kan daar echt jaloers op zijn, op van die vrouwen die leuk binnen komen. Maar misschien moet je daar blonde krullen en een wipneus voor hebben, hahaha. Het zit er bij mij gewoon niet in. Soms kan ik ook echt denken; bah, wees eens zeker van jezelf!’

Je bent al dertig jaar samen met Wybe, is hij jouw steunpilaar in het leven?

‘Ja, werd ik in mijn huwelijk weggedrukt, Wybe zet me op een voetstuk. Dat helpt wel, moet ik zeggen. Wybe is de stabiele factor in mijn leven, hij is niet bang, neemt de dingen zoals ze zijn en heeft niet al die duizend vragen die ik heb. Hij heeft een ontzettend sterk karakter en kan ontzettend veel hebben. Hij kan er ook heel goed mee omgaan dat ik zo in elkaar steek. Vroeger was hij een adelaar die de hele wereld over reisde, nu is hij noodgedwongen een huismus geworden, want we gaan nergens naartoe. Hij neemt de dingen zoals ze zijn, en ook mij zoals ik ben. Echt bewonderenswaardig…’

‘Toen ik jonger was heb ik serieus over therapie nagedacht. Maar ik was bang dat ik dan geen ideeën meer zou hebben voor mijn werk, dus heb ik het toch maar laten zitten”

Wybe heeft jou allang in je volledigheid omarmd, alleen jijzelf nog niet?

‘Ja, dat is heel waar. Ik heb mezelf in de loop der tijd wel meer leren accepteren, kan beter met mijn angsten omgaan en ik kan mezelf tegenwoordig toespreken als ik in op een drukke plek paniek voel opkomen: je hebt geen hartaanval, dus je hoeft je ook niet druk te maken of de ambulance er wel bij kan.’

Ben je wel eens in therapie geweest voor je klachten?

‘Toen ik jonger was heb ik daar serieus over gedacht. Maar ik was bang dat ik dan geen ideeën meer zou hebben voor mijn werk, dus heb ik het toch maar laten zitten. Onlangs bedacht ik me dat ik intussen over de zeventig ben en er misschien toch iets aan moet doen. Zodat ik wat makkelijker de deur uitga, eens een weekendje weg kan met het vliegtuig…. Mijn moeder is 101 geworden en bij haar zag ik dat naarmate je ouder wordt, het alleen maar brozer en kwetsbaarder wordt. Onzekerheden, angsten nemen alleen maar toe. Dat wilde ik niet voor mezelf. Daarnaast, als je naar televisie en de bladen kijkt, dan is het alleen maar jong, glad en krachtig, daar word ik ook niet zekerder van als vrouw.

Ik ben intussen gaan praten met iemand. Nou is praten altijd fijn, zeker als het ergens over gaat, maar aan de andere kant heb ik toch weer twijfels. Het leven is nu eenmaal een zoektocht denk ik dan. Tegelijkertijd ben ik er niet voor niets aan begonnen. Het moet ook maar een keer over zijn met die onzekerheden; bang voor dit, bang voor dat. Poeh, ik vind het soms zo vermoeiend. Ik wil er ook eigenlijk graag vanaf.’

Zie je ook wat de mooie kant is om te zijn zoals jij bent?

‘Ik denk dat al die mensen die kampen met angsten en onzekerheden daardoor iets hebben wat eh, ja… wat hen heel menselijk maakt. Degenen die het allemaal zo goed weten en die allemaal zo zeker zijn van hun zaak, kunnen ook heel onsympathieke figuren zijn. Zo iemand zou ik ook niet willen zijn.’

Het eerlijk vertellen van je verhaal, zoals je dat ook in je boek doet, wil je daar andere mensen mee helpen?

‘Toen ik ging scheiden, ben ik boeken gaan lezen van vrouwen die hetzelfde hebben meegemaakt. Je bent niet de enige in de wereld, er zijn een heleboel vrouwen die gaan scheiden, die alleen staan, een kind moeten opvoeden en geen geld hebben. Dat is heel troostend. Zo hebben mijn schilderijen van vrouwen in windsels, ook heel veel herkenning en troost geboden aan met name vrouwen die gekwetst waren. En dat is ook de reden van mijn boek. Ik hoop dat mijn verhaal herkenning, troost en kracht geeft. En als je een ander kunt helpen, geeft je dat zelf ook een gevoel van eigenwaarde. Het is een mes dat aan twee kanten snijdt…’

>>Terug naar Ervaringsverhalen en Interviews